1. Στη χριστιανική κουλτούρα το σύνολο των δογμάτων των σχετικών με τις βασικές θρησκευτικές αξίες ονομάζεται θεολογία, γιατί τα πάντα σχετίζονται με τη γνώση του Θεού και της Βούλησής του. Εδώ, ο όρος Σαηεντολογία και η έννοιά του υποκαθιστά τον όρο «θεολογία». Αντί να είναι η μελέτη (-λογία) του Θεού (θεο-), έχουμε τη μελέτη (-λογία) της γνώσης (σαηεντο-). Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, ο πραγματικός σκοπός της γνώσης είναι το απόλυτο. Στην πραγματικότητα, αυτή η «γνώση» είναι απόλυτη. Παρόλο που φαίνεται να απαιτεί μελέτη και εφαρμογή, είναι πνευματική και υπερβαίνει την εμπειρική γνώση του φυσικού σύμπαντος, ακόμη κι αν θεωρείται ότι είναι σε θέση να παρέμβει σ’·αυτό.
Το δογματικό περιεχόμενο της Σαηεντολογίας γεννιέται από την τάση να κοιτάζει προς τα μέσα, πράγμα το οποίο μπορεί επίσης να βρεθεί στη χριστιανική αναζήτηση του «ο Θεός είναι μέσα σου», κάτι που είναι χαρακτηριστικό των μυστικιστικών εξεγέρσεων. Μια βασική αρχή της Εκκλησίας της Σαηεντολογίας, η οποία εκφράζεται στον καταστατικό της χάρτη, ο οποίος έγινε στην Καλιφόρνια, είναι η εξής: «Η καλύτερη απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού είναι ο Θεός τον οποίο ο άνθρωπος βρίσκει μέσα στον εαυτό του». Ωστόσο, το πρότυπο, ρητό και υπονοούμενο της Σαηεντολογικής ενδοσκόπησης είναι η διαδικασία της βεδικής θρησκείας, η οποία ξεκίνησε με τον διαλογισμό των Ουπανισάδων.
Το πρότυπο των Ουπανισάδων αναπτύχθηκε με τον ακόλουθο τρόπο: η ουσία του σύμπαντος, ο Βράχμα, ταυτίζει τον εαυτό του με την ουσία του ανθρώπου, άτμαν. Επομένως, ο άνθρωπος μπορεί να έρθει σε επαφή με το σύμπαν μέσα από την αναγνώριση του δικού του άτμαν, χωρίς να στρέφεται στους θεούς που, όπως συμβαίνει σε κάθε πολυθεϊστική θρησκεία, αποτελούν το ίδιο το σύμπαν με τις διάφορες μορφές και πλευρές του. Στη Σαηεντολογία στη θέση του άτμαν βρίσκουμε τον θήταν στη λειτουργία της «αναλλοίωτης ουσίας», ο οποίος υπερβαίνει κάθε ενδεχόμενη μορφή.
Η ιδέα του θήταν είναι βασική για τη σαηεντολογική πίστη, όσο και η ιδέα της ψυχής για τη χριστιανική πίστη.
2. Η ιδέα του θήταν είναι βασική για τη σαηεντολογική πίστη, όσο και η ιδέα της ψυχής για τη χριστιανική πίστη. Λόγω όμως της ανάγκης να γίνει η διάκριση ανάμεσα στην έννοια του θήταν και την έννοια της ψυχής, η Σαηεντολογία δημιούργησε τη νέα λέξη θήταν, ως κάτι το πιο ταιριαστό για μια νέα θρησκεία.
Η καινούργια λέξη δίνει απάντηση σε δύο αντίθετες ανάγκες: 1) να επιτύχει μια πλήρη ανανέωση, ελεύθερη από κάθε σημασιολογία· έτσι έχουμε μια ανύπαρκτη λέξη, χωρίς κανένα νόημα για οποιαδήποτε υπάρχουσα γλώσσα· 2) να περιορίσει την αυθαιρεσία της επινόησης, έτσι ώστε η νέα λέξη να μην είναι χωρίς νόημα, ακόμη κι αν δεν έχει νόημα για τις υπάρχουσες γλώσσες. Εν ολίγοις, το να δοθεί στη νέα λέξη μια αναγκαιότητα, η οποία θα ξεπερνούσε το ενδεχόμενο του τεχνάσματος, ήταν κάτι το ηθελημένο. Επιλέχθηκε το ελληνικό γράμμα θήτα, το οποίο από μόνο του δε σημαίνει τίποτε. Είναι επίσης το πρώτο γράμμα της λέξης Θεός και της λέξης θυμός (ψυχή) και έχει επιλεγεί ως ρίζα για μια λέξη που φωνητικά είναι παρόμοια με την ινδική λέξη άτμαν.
Η μορφολογική σύνδεση του άτμαν και του θήταν, την οποία θα κρίναμε αντικειμενικά ως οφειλόμενη στην προέλευση του δεύτερου όρου από τον πρώτο, αντίθετα θεωρείται από τη Σαηεντολογία ως μια ινδική πρόβλεψη της ιδέας του Χάμπαρντ. Έτσι λοιπόν βρίσκουμε στα βιβλία της Σαηεντολογίας το εξής: «Ο Αιώνιος Άφθαρτος Εαυτός (Άτμαν) στις Ουπανισάδες είναι η πρώιμη πρόβλεψη της σαηεντολογικής έννοιας του θήταν».
3. Η Σαηεντολογία ακολουθεί το πρότυπο των Ουπανισάδων με σκοπό να κοιτάζει προς τα μέσα για να βρει τη σωστή σχέση ανάμεσα στον εαυτό και στο σύμπαν: «Σιγά σιγά, ενώ ο θήταν προχωρά προς τη γνώση του εαυτού του, αυξάνεται η ικανότητά του να σχετίζεται με τις δυνάμεις του σύμπαντος (τα Δυναμικά), λειτουργώντας στο επίπεδο του "γίνομαι" (σε αντίθεση με το επίπεδο του "είμαι", όπου ο θήταν καθίσταται αναγνωρίσιμος)».
Τα Δυναμικά είναι οκτώ και είναι οι ωθήσεις προς την επιβίωση του ατόμου ως ο εαυτός του· μέσω του σεξ και της οικογένειας· μέσω της ομάδας (που εκτείνεται από την κοινότητα μέχρι την εθνικότητα)· μέσω της ανθρωπότητας· μέσω των μορφών ζωής (συμπεριλαμβανομένων των ζώων και φυτών)· μέσω του φυσικού σύμπαντος· μέσω του πνευματικού σύμπαντος, το οποίο συμβολίζεται με το γράμμα θήτα, όπως ο θήταν, ή το πνευματικό ον· και μέσω του Υπέρτατου Όντος.
4. Από τη σχέση ανάμεσα στον θήταν και τα οχτώ Δυναμικά, προκύπτουν συνέπειες ψυχοσωματικές, ηθικές, παραεπιστημονικές και τελετουργικές. Στη Σαηεντολογία αυτή η σχέση νοείται ως η μείωση του χάους που οδηγεί στην τακτοποιημένη πραγματικότητα που δημιουργείται από τον θήταν. Θα μπορούσαμε να τα καταλάβουμε όλα αυτά με ιστορικό-θρησκευτικούς όρους, βρίσκοντας τη χαρακτηριστική λειτουργία οποιασδήποτε θρησκείας να προσδίδει μετα-ιστορική αξία στην ιστορική πραγματικότητα. Εδώ, όπως και αλλού, το θέμα είναι να ξεπεραστεί με το μετα-ιστορικό «είμαι» το χαώδες ιστορικό «γίνομαι»: η ιστορία η ίδια, ως προσωπική ιστορία, ως ιστορία του έθνους, ως ιστορία της ανθρωπότητας, ως ιστορία των φυσικών πραγμάτων, ως ιστορία των πραγμάτων που υπερβαίνουν τη φύση (δημιουργία του κόσμου, η δράση του Δημιουργού, η παρέμβασή του σ’ αυτό που δημιουργήθηκε). Όλες αυτές οι «ιστορίες» παγιδεύουν και καταστρέφουν το άτομο που δεν ξέρει πώς να προσανατολιστεί (και να τις προσανατολίσει), γιατί ο θήταν έχει χάσει την επίγνωση του εαυτού του. Όταν όμως ο θήταν έχει φτάσει να έχει την πλήρη επίγνωση του εαυτού του, όλα είναι εντάξει και πάλι, με αυτές τις συνέπειες:
Ψυχοσωματικές συνέπειες: ο θήταν επισπεύδει την ψυχική και σωματική υγεία, δίνοντας την καλύτερη δυνατή κατεύθυνση για τη δραστηριότητα του σώματος και της ψυχής.
Ηθικές: ο θήταν κατευθύνει τις οικογενειακές σχέσεις, μαζί με τις κοινωνικές και γενικά τις ανθρώπινες σχέσεις.
Επιστημονικές: ο θήταν φωτίζει την επιστημονική και τεχνολογική έρευνα σε όλα τα πεδία. Εκτός από την τεχνική και την επιστημονική παραγωγή, ευνοεί επίσης την καλλιτεχνική και λογοτεχνική παραγωγή. Ο δάσκαλος Χάμπαρντ είναι εξαίρετος τόσο ως συγγραφέας όσο και ως επιστήμονας και ήταν ιδιαίτερα ταλαντούχος στη ναυτική τέχνη, στη φωτογραφία, στη μουσική, στην ορυκτολογία, στη γεωπονία και στα συστήματα επικοινωνίας.
Από αυτή την άποψη, μπορούμε να παρατηρήσουμε πώς ο παραλληλισμός με τις Ουπανισάδες φτάνει στις ακραίες συνέπειές του: ο Ταντρισμός, το τελικό προϊόν αυτής της θρησκευτικής εξέλιξης, υπόσχεται δυνάμεις τις οποίες θα ορίζαμε ως «μαγικές», αν τις συνδέσουμε με εκείνη την εποχή κι εκείνο το περιβάλλον· η Σαηεντολογία υπόσχεται δυνάμεις, τις οποίες ονομάζουμε καλλιτεχνικές-λογοτεχνικές ή επιστημονικές ή τεχνολογικές· και στις δύο όμως περιπτώσεις μπορεί κανείς να μιλήσει για το μυστικιστικό άνοιγμα του κόσμου σε κάθε παρέμβαση από το ον το οποίο έχει ανακαλύψει στον εαυτό του τη μυστικιστική ικανότητα να παρεμβαίνει.
