Δεν υπάρχει κανένας απαράβατος ορισμός της λατρείας που να μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις μορφές θρησκείας με πλήρη αμεροληψία. Στο τέλος του κεφαλαίου ΙΙ παραπάνω, στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της θρησκείας, σημείωσα ότι κάθε θρησκεία θα έχει και τα τρία γνωρίσματα (ένα σύστημα πίστεων, θρησκευτικές πρακτικές και θρησκευτική κοινότητα) με κάποιον τρόπο, αλλά δεν μπορούν δύο θρησκείες να τα έχουν αυτά στον ίδιο ακριβώς βαθμό ή με τον ίδιο τρόπο. Αυτές οι παραλλαγές είναι που κάνουν μια θρησκεία μοναδική. Ο Ρωμαιοκαθολικισμός, η Ανατολική Ορθοδοξία και ο υψηλός Αγγλικανισμός, τονίζουν με ιδιαίτερη έμφαση τις περίτεχνες τελετουργίες, και συμπεριλαμβάνουν άμφια, πομπές, κεριά, ύμνους, εικόνες, άγιον ύδωρ, θυμίαμα κ.λπ. Στην άλλη πλευρά, σε πολλά αυστηρά προτεσταντικά δόγματα, όπως των Αδελφών, τέτοιες φανταχτερές μορφές τελετών θεωρούνται ελαφρώς δεισιδαιμονικές, αν όχι εντελώς ειδωλολατρικές. Στα παρακλάδια του Χριστιανισμού, η λατρεία περιορίζεται στο κήρυγμα του Λόγου, ίσως σε μερικούς ύμνους, και προσευχή. Ανάμεσα στη Θρησκευτική Κοινωνία των Φίλων –γνωστοί ως οι Κουάκεροι– η Συνάντηση για τη Λατρεία αποτελείται από μη εξωτερικές ενέργειες, αλλά είναι μια συνάντηση σιωπηλή, κατά την οποία τα μέλη μπορεί ή όχι, να μοιραστούν κάποια σύντομη φράση έμπνευσης. Παρομοίως, η κεντρική πράξη λατρείας στα βουδιστικά μοναστήρια είναι ένας απόλυτα σιωπηλός διαλογισμός για μεγάλα χρονικά διαστήματα, όχι για να τιμήσουν μια Υπέρτατη Θεότητα, αλλά για να εξαλείψουν εαυτούς και να απελευθερωθούν από τα μπερδέματα της ύπαρξης.
Η απιθανότητα της ανακάλυψης οποιουδήποτε απόλυτα αυστηρού και σταθερού ορισμού της λατρείας επιβάλλει τη διατήρηση μιας ευέλικτης αντίληψης για συγκριτική μελέτη. Οι περισσότεροι ορισμοί στα λεξικά αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα συμπεριλαμβάνοντας διάφορες ιδέες κάτω από την έννοια της λατρείας. Κατά πρώτον, η λατρεία μπορεί να συμπεριλαμβάνει ιδέες «τελετουργιών» και «τελετών». Μερικοί ειδικοί της θρησκείας βλέπουν τις τελετουργίες και τα τελετουργικά ως μετασχηματιστικά. Στη χριστιανική τελετή του βαπτίσματος, για παράδειγμα, ένα άτομο μετασχηματίζεται από μία κατάσταση (αμαρτία) σε μία άλλη (χάρη). Στις πρωτόγονες κοινωνίες, οι τελετουργίες της μετάβασης, μετασχηματίζουν τον νεοφώτιστο από παιδί σε ενήλικα. Η διαδικασία του ώντιτινγκ στη Σαηεντολογία της μετάβασης από την κατάσταση του «πρηκλήαρ» στην κατάσταση του «Κλήαρ», θα μπορούσε να θεωρηθεί μετασχηματιστική
Κατά δεύτερον, οι ειδικοί των θρησκειών σε παγκόσμια κλίμακα αναγνωρίζουν ότι οι τελετουργίες και οι τελετές δεν μπορούν να αποτελούν την αρχή και το τέλος της λατρείας. Γι’ αυτό, οι περισσότεροι ορισμοί συμπεριλαμβάνουν περαιτέρω ιδέες όπως «πρακτικές», «πράξεις» και «καθιερωμένες τελετές». Αυτές οι περαιτέρω ιδέες συμπεριλαμβάνονται σε κοινούς ορισμούς σκοπίμως. Η λατρεία ενός ατόμου μπορεί για κάποιο άλλο άτομο να είναι δεισιδαιμονία. Και αυτό που μπορεί να εμφανίζεται ως πράξη χωρίς νόημα σε έναν πιστό –για παράδειγμα, το να κάνει κανείς τον σταυρό του, σε έναν Προτεστάντη– μπορεί να είναι πράξη αφοσίωσης σε έναν άλλο. Έτσι, οι ειδικοί έχουν αναγκαστεί να δουν τις θρησκευτικές πράξεις στο γενικό πλαίσιο της συγκεκριμένης θρησκείας ως ολότητα, δηλαδή, αναφορικά με τους απώτερους σκοπούς και προθέσεις του σώματος των πιστών. Ο ειδικός δε χρειάζεται να πιστέψει αυτό που ο πιστός πιστεύει, αλλά εάν αυτός ή αυτή επιχειρεί στα σοβαρά να κατανοήσει θρησκευτικά φαινόμενα, αυτός ο ειδικός πρέπει να κάνει ένα βήμα προς την κατεύθυνση να πιστεύει όπως ο πιστός πιστεύει. Μόνο απ’ αυτή τη θέση μπορεί να καθορίσει ο ειδικός ποιες πράξεις, πρακτικές και καθιερωμένες τελετές συνθέτουν τη λατρεία σε μια δεδομένη θρησκευτική κοινότητα.
Στον ευρύτερο ορισμό της θρησκευτικής λατρείας (πράξεις, πρακτικές, καθιερωμένες τελετές) μπορούμε να συμπεριλάβουμε θέματα όπως η μελέτη των ιερών κειμένων, η εκπαίδευση άλλων στη μελέτη και απαγγελία αυτών των κειμένων και διάφορες μορφές θρησκευτικής καθοδήγησης. Μερικές θρησκείες ακόμα χρωματίζουν αυτά τα είδη πράξεων με ιερές τελετές. Στα ιαπωνικά μοναστήρια Ζεν, έχω παρατηρήσει τους δόκιμους μοναχούς τελετουργικά να κρατούν αντίγραφα του Λότους Σούτρα εν είδη τελετής και να τα απομνημονεύουν μέσω τελετουργικής ψαλμωδίας. Η μελέτη του Ταλμούδ στα θρησκευτκά σχολεία των Εβραίων έχει παρόμοιο τελετουργικό χαρακτήρα.
Στις πολλές ποικιλίες θρησκευτικής λατρείας μπορεί να εντοπίσει ο ειδικός δύο θεμελιώδεις προσανατολισμούς: Μια πτυχή λατρείας είναι πιο εορταστική και τελετουργική· η άλλη είναι πιο καθοδηγητική και στοχαστική.
Η ερώτηση του εάν το ώντιτινγκ και η εκπαίδευση μπορούν να είναι μορφές λατρείας, μπορεί φυσιολογικά να προκύψει στο μυαλό των πιστών του κυρίου ρεύματος των θρησκειών της Δύσης, δηλαδή του Ιουδαϊσμού, Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Σ’ αυτές τις θρησκείες η λατρεία είναι κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, επικεντρωμένη σε δημόσιους εορτασμούς, ημέρες γλεντιού, κηρύγματα, ψαλμωδίες ύμνων, λατρεία του Σαββάτου ή της Κυριακής και διάφορες άλλες λατρείες. Αν και μπορεί κανείς να βρει αυτή τη μορφή λατρείας να υπάρχει εν αφθονία στις Ανατολικές θρησκείες, υπάρχει ένα βασικό υπόγειο ρεύμα σε πολλές πτυχές της Ανατολικής ευλάβειας που δίνει μεγαλύτερη έμφαση στον στοχασμό και στην καθοδήγηση. Όπως σημειώθηκε ήδη, στον Ινδουισμό Βεδάντα και στον Βουδισμό Ζεν η λατρεία είναι επικεντρωμένη όχι στη γιορτή αλλά στον στοχασμό και τη μελέτη των σούτρα, των πνευματικών βιβλίων. Στο Ζεν αυτή η πνευματική μελέτη συνοδεύεται συχνά από στοχασμό σε κόανς, σύντομες, περιεκτικές και πολλές φορές αντιφατικές εκφράσεις που βοηθούν τον πιστό στο να σπάσει το κέλυφος της συνήθους συναίσθησης έτσι ώστε αυτός ή αυτή να επιτύχουν σατόρι, άμεση διαφώτιση.
Καθώς η ανακάλυψη και η κωδικοποίηση της τεχνολογίας του ώντιτινγκ ανήκει αποκλειστικά στον Λ. Ρον Χάμπαρντ, η Εκκλησία της Σαηεντολογίας και ο ίδιος ο Λ. Ρον Χάμπαρντ αναγνώριζαν πάντα ότι η Σαηεντολογία έχει ομοιότητες με συγκεκριμένες απόψεις του Ινδουϊσμού και ειδικά του Βουδισμού. Η Σαηεντολογία μοιράζεται και με τις δύο θρησκευτικές παραδόσεις μια κοινή πίστη στο γεγονός ότι η κεντρική διαδικασία της σωτηρίας είναι η μετάβαση από την άγνοια στη διαφώτιση, από το μπέρδεμα στην ελευθερία και από τη συσκότιση και σύγχυση στη σαφήνεια και το φως. Μερικά χρόνια πριν, είχα εκδώσει ένα άρθρο για τη σχέση της Σαηεντολογίας με τον Βουδισμό: Frank K. Flinn, «Σαηεντολογία ως Τεχνολογικός Βουδισμός» στον εκδότη Ιωσήφ Χ. Φίχτερ, Εναλλακτικές προς το Κύριο Ρεύμα των Αμερικανικών Εκκλησιών, Νέα Υόρκη: Πρότυπο Σπίτι, 1983, σελ. 89-110. Σε αρμονία μ’ αυτές τις Ανατολικές θρησκείες, η Σαηεντολογία βλέπει αρκετά λογικά τη λατρεία όχι τόσο πολύ με τη μορφή του εορτασμού και της αφοσίωσης αλλά με τη μορφή του στοχασμού και της καθοδήγησης, η οποία δίνει έμφαση στην επίγνωση, τη διαφώτιση ή, για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο της Σαηεντολογίας, στο «Κλήαρινγκ».
Ως σημαντική σημείωση, δε θα ήθελε κανείς να πει ότι η στοχαστική και καθοδηγητική μορφή της λατρείας απουσιάζει από τη Δύση. Ο πιστός Ορθόδοξος Εβραίος πιστεύει ότι η ευλαβική μελέτη της Τορά ή Νόμου είναι μια μορφή, αν όχι η μορφή, λατρείας. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι Ορθόδοξοι Εβραίοι ιδρύουν εβραϊκά σχολεία τα οποία είναι αφοσιωμένα στη λατρευτική μελέτη της Τορά και του Ταλμούδ. Ένα εβραϊκό σχολείο δεν είναι μόνο ένας τόπος για συνήθη εκπαίδευση· είναι επίσης ένας τόπος λατρείας. Παρομοίως, οι μωαμεθανοί έχουν ιδρύσει κούταμπς και μεντρεσέδες για την ένθερμη μελέτη του Κορανίου. Όμοια, πολλά θρησκευτικά τάγματα ρωμαιοκαθολικών μοναχών, ειδικά των Κιστερκιανών και των Τραπιστών, αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος της λατρείας τους στη σιωπηρή μελέτη και στοχασμό σε ιερά κείμενα.
Γενικά πάντως, ο στοχασμός, η μελέτη των ιερών και η καθοδήγηση, δε θεωρούνται τόσο πολύ μορφές λατρείας στη Δύση όσο στην Ανατολή. Στις Ινδίες, είναι κοινή πρακτική για τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας να πωλούν όλα τους τα υπάρχοντα, να πηγαίνουν σε ένα ιερό μέρος, όπως το Βαρανάσι (Μπενάρες) στον Γάγγη και να περνούν το υπόλοιπο της ζωής τους, πραγματοποιώντας περιστασιακά πούγιας ή τελετουργικές προσφορές αλλά κυρίως στοχαζόμενοι περί θεϊκών πραγμάτων. Στον καθημερινό ινδουιστή, ο στοχασμός αυτού του είδους είναι η ύψιστη δυνατή μορφή λατρείας.
Είναι πολύ ξεκάθαρο ότι η Σαηεντολογία έχει και τις τυπικές μορφές τελετουργικής και εορταστικής λατρείας και τη μοναδική της μορφή πνευματικής ζωής...
Πέρα απ’ αυτές τις κουβέντες, είναι πολύ ξεκάθαρο ότι η Σαηεντολογία έχει και τις τυπικές μορφές τελετουργικής και εορταστικής λατρείας και τη μοναδική της μορφή πνευματικής ζωής: το ώντιτινγκ και την εκπαίδευση. Για σύγκριση και αντιπαράθεση, η ρωμαιοκαθολική εκκλησία θεωρεί και τα εφτά ιερά της μυστήρια ως μορφές λατρείας. Αυτός είναι ο λόγος που όλα τα ιερά μυστήρια πραγματοποιούνται κυρίως μέσα στις εκκλησίες της από χειροτονημένους ιερείς. Τα ιερά μυστήρια τελούνται έξω από τις εκκλησίες μόνο κάτω από ειδικές περιστάσεις όπως ασθένεια του πιστού. Τα επτά ιερά μυστήρια συμπεριλαμβάνουν τη βάπτιση, το χρίσμα, την εξομολόγηση, τη μετάνοια ή εξομολόγηση, τη Θεία Ευχαριστία, τον γάμο, τη χειροτονία και το μύρωμα του άρρωστου και εξασθενημένου. Αλλά το «μυστήριο των μυστηρίων» για τους ρωμαιοκαθολικούς είναι η Θεία Ευχαριστία, καλούμενη κοινώς ως η Λειτουργία (Mass), η οποία εορτάζει τον θάνατο και την ανάσταση του Ιησού Χριστού και την παρουσία του στην κοινότητα των πιστών.
Έτσι, και η Εκκλησία της Σαηεντολογίας έχει, θα λέγαμε, το «μυστήριο των μυστηρίων» της, δηλαδή, ώντιτινγκ και εκπαίδευση. Ο κύριος θρησκευτικός σκοπός όλων αυτών που ασκούν τη Σαηεντολογία είναι να γίνουν Κλήαρ και να επιτύχουν την κατάσταση να είναι ένας Λειτουργικός Θήταν ο οποίος έχει τον πλήρη έλεγχο στη «ζωή, σκέψη, ύλη, ενέργεια, χώρο και χρόνο». Τα κεντρικά θρησκευτικά μέσα γι’ αυτούς τους σκοπούς είναι τα σύνθετα επίπεδα και βαθμίδες του ώντιτινγκ και της εκπαίδευσης. Όποια θρησκευτική σπουδαιότητα έχει η Θεία Ευχαριστία για τους ρωμαιοκαθολικούς, άλλη τόση έχει το ώντιτινγκ και η εκπαίδευση για τους Σαηεντολόγους. Όπως οι ρωμαιοκαθολικοί θεωρούν τα επτά μυστήρια ως τα κύρια μέσα για τη σωτηρία του κόσμου, έτσι και οι Σαηεντολόγοι θεωρούν το ώντιτινγκ και την εκπαίδευση ως τα κεντρικά μέσα της σωτηρίας, την οποία περιγράφουν ως τη μέγιστη επιβίωση σε όλα τα δυναμικά.
Ως ειδικός στη συγκριτική θρησκειών, θα απαντούσα στην ερώτηση «Πού έχουν οι ρωμαιοκαθολικοί τους τόπους λατρείας;», με την απάντηση «Όπου τα επτά ιερά μυστήρια τελούνται στους οπαδούς, φυσικά». Στην ερώτηση «Πού έχουν οι Σαηεντολόγοι τόπους λατρείας;», θα απαντούσα «Όπου το ώντιτινγκ και η εκπαίδευση των γραφών της Σαηεντολογίας τελούνται στους ενορίτες, φυσικά». Τα έργα του Λ. Ρον Χάμπαρντ στη Διανοητική και Σαηεντολογία απαρτίζουν τις ιερές γραφές της Εκκλησίας της Σαηεντολογίας. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των έργων είναι αφιερωμένη σ’ αυτό που οι Σαηεντολόγοι ονομάζουν τεχνολογία του ώντιτινγκ και στη διαχείριση και εφαρμογή του ώντιτινγκ και της εκπαίδευσης στα μέλη. Η απόλυτη υπεροχή της έμφασης στο ώντιτινγκ, στα έργα του Λ. Ρον Χάμπαρντ, πείθει κάθε ειδικό θρησκειών ότι το ώντιτινγκ και η εκπαίδευση είναι οι κεντρικές θρησκευτικές πρακτικές και κύριες μορφές λατρείας στην Εκκλησία της Σαηεντολογίας.
Ως ειδικός στη συγκριτική θρησκειών μπορώ να διαβεβαιώσω χωρίς δισταγμό ότι το ώντιτινγκ και η εκπαίδευση είναι κεντρικές μορφές λατρείας στο σύστημα πίστης των Σαηεντολόγων. Δεύτερον, οι τόποι όπου τελούνται το ώντιτινγκ και η εκπαίδευση στους ενορίτες είναι αδιαμφησβήτητα οίκοι λατρείας της Σαηεντολογίας.
Frank K. Flinn
22 Σεπτεμβρίου 1994
