Δεδομένης της αυξημένης πίεσης για αλλαγή στη σύγχρονη κοινωνία, θα ήταν έκπληξη αν οποιοσδήποτε κύριος κοινωνικός θεσμός αποδειχτεί ότι είναι απρόσβλητος από τις συνέπειες αυτής της διαδικασίας. Η θρησκεία, παρόλο που είναι γερά εδραιωμένη στην εθελοντική βάση της κοινωνικής δραστηριότητας, έχει σίγουρα ανταποκριθεί, εμφανιζόμενη με όλο και πιο διαφορετικές μορφές και με αλλαγή ενδιαφερόντων. Καθώς οι λαοί του δυτικού κόσμου έχουν γίνει πιο μορφωμένοι, οι σύγχρονες θρησκείες έχουν την τάση να δίνουν λιγότερη έμφαση στις συγκεκριμένες πλευρές των ιστορικών περιστατικών της ιστορίας της θρησκείας και, αν τα αναφέρουν καθόλου, το κάνουν σαν να πρόκειται για ποιητικές μεταφορές ή για συμβολισμούς. Υπήρξε μια μείωση στην έμφαση, ακόμη και μέσα στις κύριες χριστιανικές παραδόσεις, στα δόγματα τα σχετικά με τον Θεό, τη δημιουργία, την αμαρτία, την ενσάρκωση, τη σωτηρία ή την καταδίκη και μια μεγαλύτερη έμφαση σε μια ποικιλία από διαφορετικά ζητήματα. Σε πρακτικό επίπεδο, και ιδιαίτερα στα κυριότερα χριστιανικά δόγματα, αυτά τα θέματα συνδέονται στενά με την ανάπτυξη της ποιμαντορικής φροντίδας, η οποία αναπτύχθηκε από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, πράγμα που τώρα εκδηλώνεται με πολλές νέες μορφές εξειδικευμένου ποιμαντορικού έργου. Ο θεσμός του βιομηχανικού ιερέα (στον οποίο περιλαμβάνεται το κίνημα «εργάτης-ιερέας» που δεν προχώρησε), η ύπαρξη κληρικών στα νοσοκομεία και στις φυλακές, η εξειδικευμένη παροχή συμβουλών για τον γάμο, η χριστιανική θεραπεία, η απεξάρτηση από τον εθισμό στα ναρκωτικά, τα σεξουαλικά προβλήματα και οι τρόποι αντιμετώπισης της εργασίας, όλα αυτά είναι καθημερινοί δείκτες των ποικίλων πρακτικών μελημάτων που δίνουν ερέθισμα στη σύγχρονη θρησκευτική και πνευματική προσπάθεια. Σε πιο θεωρητικό επίπεδο έχουν συμπληρωθεί με ανανεωμένη ενθάρρυνση της ηθικής της προσωπικής υπευθυνότητας, του ενδιαφέροντος για κοινωνική δικαιοσύνη, της αναζήτησης της προσωπικής ικανοποίησης και ενδυνάμωσης και της εφαρμογής της θρησκείας ως πηγής της θετικής σκέψης.
Αυτοί οι νέοι προσανατολισμοί έχουν βρει έκφραση και στις παραδοσιακές και στις αποκλίνουσες απόψεις μέσα στον Χριστιανισμό, αλλά αυτό που επίσης έχει συμβεί στη δυτική κοινωνία είναι η διάδοση όχι μόνο μερικών από τις μεγαλύτερες θρησκείες της Ανατολής, που μεταφέρθηκαν αρχικά σε μεγάλο βαθμό από μετανάστες, αλλά και κινήσεων που προέρχονταν από αυτές τις θρησκείες, μερικές από τις οποίες είχαν ειδικά τροποποιηθεί, όσον αφορά τη μορφή και την έκφρασή τους για να έλξουν τους δυτικούς οπαδούς. Υπάρχουν, επιπλέον, κινήσεις που χρησιμοποιούν σκόπιμα την αρχαία ειδωλολατρία, άλλες που επικαλούνται μια ετερόκλητη γκάμα από μυστικιστικές παραδόσεις ως πηγές έμπνευσης τις οποίες χρησιμοποιούν. Άλλες κινήσεις επιδιώκουν να αναβιώσουν και να διαδώσουν την πρακτική του αποκρυφισμού. Σε όλη αυτή την ποικιλία πρέπει να προστεθούν νέες θρησκείες που μοιράζονται κάτι από τον επιστημονικό προσανατολισμό της σύγχρονης κοινωνίας και που χρησιμοποιούν την επιστήμη τους για σκοπούς που μπορεί να περιγραφούν μόνο ως πνευματικοί. Στο παρασκήνιο, υπάρχουν επίσης αυτές οι πιο παραδοσιακές χριστιανικές σέκτες, μερικές από τις οποίες κάποτε προκάλεσαν ανησυχία στους παραδοσιακούς χριστιανούς και μερικές φορές την εχθρότητα των αρχών, οι οποίες όμως σήμερα, ολοένα και περισσότερο και αναγκαστικά, κατέληξαν να είναι ανεκτές και αποδεκτές ως μέρος του θρησκευτικού μωσαϊκού της σύγχρονης κοινωνίας. Το ότι δεν αποτελούν πια τόσο έντονα το κέντρο της προσοχής ή της αναστάτωσης καταδεικνύεται από το γεγονός ότι, στο πλαίσιο της σημερινής θρησκευτικής ποικιλομορφίας, δεν εμφανίζονται πλέον ως παράξενες ή ως αποκλίνουσες, όπως εμφανίζονταν κάποτε.
