Έχοντας κατά νου την ανάλυση των πέντε κατηγοριών που αναφέρθηκαν παραπάνω, προσπαθούμε τώρα να εξετάσουμε τον ρόλο και τη θέση της Εκκλησίας της Σαηεντολογίας στο ταχέως αυξανόμενο σύνολο κινήσεων που ονομάζεται «νέες θρησκείες», ασχολούμενοι κυρίως με τα διδάγματά της, τις πρακτικές της και τους Οργανισμούς της. Το κρίσιμο ερώτημα είναι και πάλι το εξής: είναι «θρησκεία» ή όχι η Σαηεντολογία; Η έκθεση αυτή μπορεί να συγκριθεί με μια άλλη μελέτη του Μπράιαν Ρ. Γουίλσον, ενός Βρετανού κοινωνιολόγου της θρησκείας, ο οποίος έχει μελετήσει Σαηεντολογία βάσει των εξής γενικών θρησκευτικών παραμέτρων:
α. πεποιθήσεις, πρακτικές, σχέσεις και ιδρύματα σχετικά με το υπερφυσικό, την έσχατη ανησυχία του ανθρώπου κ.λπ.,
β. πρακτικές που συνιστούν υπακοή, ευλάβεια ή λατρεία,
γ. ο μαζικός ή ομαδικός χαρακτήρας της θρησκευτικής ζωής.
Μετά από προσεκτική μελέτη πολλών παγκόσμιων θρησκειών, ο Γουίλσον δίνει μια λεπτομερή περιγραφή της Σαηεντολογίας ως θεολογίας και θεσμού. Οι σημαντικές τελικές δηλώσεις του περιλαμβάνουν τα εξής: «οι θρησκείες αλλάζουν με τον καιρό» και «η θρησκεία αυτή καθαυτή υποβάλλεται σε αλλαγές».
Ο Γουίλσον έχει αναγνωρίσει το σημαντικό σημείο «αλλαγής», όταν δίνει έμφαση σε γεγονότα για τα οποία έχουμε την ίδια γνώμη: οι «νεότερες θρησκείες» ή τα «σύγχρονα κινήματα δε θα συμφωνούν με όλα τα θέματα που τίθενται στο (σχετικά άχρονο) πρότυπό μας». Η τελική δήλωση του Γουίλσον είναι η εξής:
Στη συνέχεια, καταπιανόμαστε με τη Σαηεντολογία υπό το πρίσμα των πέντε διαστάσεων μιας θρησκείας.
Α. Η Γνωστικη Διασταση
Η γνωστική διάσταση της Σαηεντολογίας αποδεικνύεται από τη μοναδική και λεπτομερή εξέταση του κόσμου και του σύμπαντος που γίνεται σύμφωνα με την αρχή της των οκτώ δυναμικών, η οποία διαιρεί όλη την ύπαρξη σε οκτώ διαφορετικά επίπεδα, όπου η πνευματική σφαίρα και ο Θεός βρίσκονται στην κορυφή. Η πίστη των Σαηεντολόγων στην ύπαρξη του υπερφυσικού είναι ενσωματωμένη στην πίστη τους στον αληθινό εαυτό ως πνεύμα –στον θήταν– και στην αθανασία του θήταν μέσω χιλιάδων προηγούμενων ζωών, καθώς και στην πίστη τους στον πνευματικό κόσμο και στον Θεό. Μέσω αυτών των υπερφυσικών δυνάμεων και μέσω του Θεού οι Σαηεντολόγοι καθορίζουν τη μοίρα τους, τις ανάγκες τους και τις αξίες τους.
Η Σαηεντολογία σίγουρα θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως θρησκεία που χρειάζεται μελέτη ή ως θρησκεία που για να τη γνωρίσει κανείς πρέπει να διαβάσει βιβλία. Οι παραδόσεις της μεταδίδονται σχεδόν αποκλειστικά μέσω του Συμβόλου της Πίστεως και των τόμων των γραπτών και των διαλέξεων του Ιδρυτή της.
Β. Η Αισθηματικη ή Συναισθηματικη Διασταση
Η αισθηματική ή συναισθηματική διάσταση της Σαηεντολογίας μπορεί να βρεθεί στη στενή σχέση ανάμεσα στην πρακτική της Σαηεντολογίας και τη σφαίρα του υπερφυσικού. Η θρησκευτική εμπειρία της Σαηεντολογίας έγκειται στο ώντιτινγκ και στην εκπαίδευση, μέσα από τα οποία οι Σαηεντολόγοι επικοινωνούν με την πνευματική τους πραγματικότητα. Αυτή η επικοινωνία είναι ιδιαίτερα σημαντική στο ώντιτινγκ, καθώς ο λειτουργός τής Σαηεντολογίας καθοδηγεί τον θήταν, μέσα από προηγούμενες ζωές, στην επίλυση περιπτώσεων πνευματικής ζημιάς.
Γ. Η Σχετικη με την Παρορμηση ή τη Συμπεριφορα Διασταση
Η διάσταση που έχει σχέση με την παρόρμηση ή τη συμπεριφορά της θρησκείας της Σαηεντολογίας βρίσκεται στις κύριες ιεροτελεστίες της (στις θρησκευτικές πρακτικές του ώντιτινγκ και της εκπαίδευσης) και στις τελετές της (γάμου, κηδείας και ονοματοδοσίας). Το δόγμα της Σαηεντολογίας απαιτεί επίσης από τους ενορίτες της να ακολουθούν υψηλότατα πρότυπα ηθικής συμπεριφοράς και έχει ένα πολύ ανεπτυγμένο σύστημα κωδίκων διαγωγής για να καθοδηγήσει τη συμπεριφορά τους. Αυτά μπορούν να βρεθούν στις γενικές αρχές του «συστήματος Ηθικής και Δικαιοσύνης» της Σαηεντολογίας, καθώς και στους πιο συγκεκριμένους κώδικες, όπως ο Κώδικας του Ώντιτορ, ο Κώδικας του Επόπτη, ο Κώδικας Τιμής και ο Κώδικας του Σαηεντολόγου.
Δ. Η Κοινωνικη Διασταση
Η κοινωνική διάσταση της θρησκείας της Σαηεντολογίας αντανακλάται στην πολύπλοκη εκκλησιολογία της. Η διεθνής εκκλησιαστική ιεραρχία της Εκκλησίας της Σαηεντολογίας αποτελείται από αρκετά επίπεδα και αρκετούς συγκεκριμένους οργανισμούς των οποίων η λειτουργία είναι να ελέγχει την ορθοδοξία και τις δραστηριότητες των μεμονωμένων εκκλησιών. Υπάρχει η Εκκλησία της Σαηεντολογίας Διεθνώς, η «Μητέρα Εκκλησία» της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, η οποία εποπτεύει την πρακτική και την εξάπλωση της θρησκείας σε παγκόσμια βάση. Υπάρχει το Κέντρο Θρησκευτικής Τεχνολογίας, που είναι άμεσα υπεύθυνο για την αγνότητα των Γραφών της Σαηεντολογίας και την ορθόδοξη άσκηση της θρησκείας.
Οι μεμονωμένες εκκλησίες, υπό την εποπτεία της Εκκλησίας της Σαηεντολογίας Διεθνώς, είναι τοποθετημένες σε μια σειρά ιεραρχίας που αντανακλά το επίπεδο των θρησκευτικών υπηρεσιών τις οποίες παραδίδουν. Υπάρχουν, για παράδειγμα, η Εκκλησία της Σαηεντολογίας «Οργανισμός Υπηρεσιών του Φλαγκ» στη Φλόριντα, που παραδίδει τα ανώτατα επίπεδα των θρησκευτικών υπηρεσιών της Σαηεντολογίας και οι διάφοροι «Ανώτεροι Οργανισμοί» και οι «εκκλησίες Σαιντ Χιλ» που βρίσκονται σε όλο τον κόσμο και οι οποίες παραδίδουν ενδιάμεσα επίπεδα θρησκευτικών υπηρεσιών. Κάτω απ’ αυτά είναι οι τοπικές Εκκλησίες της Σαηεντολογίας, οι Ιεραποστολές (Μίσιον) της Σαηεντολογίας και οι ανεξάρτητοι λειτουργοί, που παραδίδουν τα χαμηλότερα επίπεδα υπηρεσιών. Κάθε ένα από αυτά τα επίπεδα, με τη σειρά του, εποπτεύεται από έναν εκκλησιαστικό οργανισμό που είναι υφιστάμενος της Εκκλησίας της Σαηεντολογίας Διεθνώς.
Ε. Η Πολιτιστικη Διασταση
Η πολιτιστική διάσταση της Σαηεντολογίας είναι και πλούσια και ποικίλη. Η Σαηεντολογία, παρόλο που είναι νέα, έχει ήδη ένα ξεχωριστό πολιτιστικό γνώρισμα που προσδιορίζεται από πολλά μοναδικά χαρακτηριστικά. Έχει τη δική της ονοματολογία (που παρατίθεται σε δύο ξεχωριστά λεξικά), με όρους όπως «θήταν», «Κλήαρ» και «ώντιτινγκ», για να αναφέρουμε μερικούς όρους. Έχει το δικό της ημερολόγιο με γιορτές, όπως τα γενέθλια του Λ. Ρον Χάμπαρντ, η «Ημέρα του Ώντιτορ» και άλλες γιορτές που έχουν ιδιαίτερη σημασία μόνο για τους Σαηεντολόγους. Υπάρχουν ειδικές τοποθεσίες με μεγάλη θρησκευτική σημασία για τη Σαηεντολογία στα οποία πηγαίνουν τα μέλη για να αποτίσουν φόρο τιμής, όπως το σπίτι του Χάμπαρντ στην Έπαυλη Σαιντ Χιλ στην Αγγλία και η Εκκλησία της Σαηεντολογίας «Οργανισμός Υπηρεσιών του Φλαγκ» στη Φλόριντα.
Οι Σαηεντολόγοι διάγουν τη ζωή τους με αυστηρή προσήλωση στις Γραφές της Σαηεντολογίας. Εφαρμόζουν την ηθική και τα ήθη της Σαηεντολογίας στις καθημερινές τους υποθέσεις και στις σχέσεις τους με τους άλλους και στην ανατροφή της οικογένειάς τους. Πολλοί Σαηεντολόγοι εγγράφουν τα παιδιά τους στα σχολεία που εφαρμόζουν αρχές της Σαηεντολογίας, όπως οι μέθοδοι μελέτης που αναπτύχθηκαν από τον Χάμπαρντ. Οι Σαηεντολόγοι όλων των ηλικιών ζουν τη ζωή τους χωρίς ναρκωτικά και είναι πολύ αντίθετοι με τη χρήση φαρμάκων/ναρκωτικών.
Οι Σαηεντολόγοι που είναι οι πιο αφοσιωμένοι στη θρησκεία τους –τα μέλη της Θαλάσσιας Οργάνωσης– διάγουν ένα είδος κοινοβιακής ζωής, φροντίζουν, ο ένας για τον άλλο, για τις καθημερινές και οικονομικές τους ανάγκες, όπως η τροφή, η στέγη και οι ιατρικές ανάγκες, φορούν χαρακτηριστικές στολές, ζουν σύμφωνα με τα συγκεκριμένα τους έθιμα και αφιερώνουν όλες σχεδόν τις ώρες εργασίας τους στην υπηρεσία της θρησκείας τους. Η Εκκλησία της Σαηεντολογίας με όλες τις λειτουργίες της είναι ξεκάθαρα ένας «τρόπος ζωής» για τους ανθρώπους που υπηρετούν στο θρησκευτικό της τάγμα.
